Ο Τρίτος ήχος

Εναρμόνιο Γένος  

Ο τρίτος κατά την τάξη  ήχος θεωρείται ότι είναι αυτός με τον Φρύγιο τρόπον των αρχαίων, (…μουσικός τρόπος που καταγόταν από την Φρυγία και τον μετέφερε στην Ελλάδα καθώς λέγεται ο Μαρσύας…), ωστόσο υπάρχουν βάσιμες αμφιβολίες περί του εάν σήμερα έχουμε πράγματι εναρμόνιο γένος, όπως η αρχαία Ελληνική μουσική.

Εν τούτοις χαρακτηρίζεται ως εναρμόνιο γένος εκ της παραδόσεως και εκτός από τον τρίτο ήχο συμπεριλαμβάνει και τον βαρύ.

 Βάση: Η βάση αυτού του ήχου είναι ο φθόγγος Γα για τα ειρμολογικά και στχηραρικά, για δε τα παπαδικά ο Γα λαμβάνει την διατονική φθορά του Νη οπότε η βάση μετατίθεται στον Νη.

Κλίμακα: Η κλίμακα του τρίτου ήχου όταν οδεύει κατά το εναρμόνιον τρόπον είναι πολύ κοντά στις δυτικές συγκερασμένες κλίμακες ματζόρε διότι απαιτεί ανάβαση από της βάσης,  τόνων : μείζονα-μείζονα-ημίτονο (12-12-6). Στον φθόγγο Ζω τίθεται η εναρμόνιος φθορά δηλαδή Κε-Ζω=6 μόρια, μετά Ζω-Νη διαζευκτικός (12 μόρια) και εν συνεχεία το Νη-Πα-Βου-Γα=12-12-6.

Δεσπόζοντες φθόγγοι: Για τα ειρμολογικά και στιχηραρικά είναι οι Γα, Κε ,Πα, ενώ για τα παπαδικά αφού μετατίθεται η βάση στον Νη του πλαγίου τετάρτου είναι: ο Γα(..ως Νη), Κε(..ως Βου), Ζω(..ως Γα),  και ο Νη(..ως Δι).

Καταλήξεις: Ο τρίτος ήχος κάνει στα ειρμολογικά και στα στιχηραρικά ατελείς καταλήξεις στους φθόγγους Γα-Κε, ενίοτε και στο Νη, εντελείς στους Πα-Κε, και τελικές στον Γα.

Απήχημα του ήχου  είναι το νaνα (..Νη-Γα,Γα..) που μπορείτε να ακούσετε ζωντανά στο παρακάτω βίντεο.

 Έλξεις: Έχουμε τον Βου προς τον Γα, τον Δι προς τον Κε και τον Κε προς τον Ζω για να επιτευχτεί το εναρμόνιο διάστημα των 4ρων μορίων, όταν ο Ζω έχει την εναρμόνια φθορά.   

Συστήματα: Εκτός από το διαπασών σύστημα ο τρίτος ήχος οδεύει και κατά τριφωνία (κυρίως στην παπαδική)  με συνημμένα τετράχορδα των 12-12-6, μορίων, και στην περίπτωση αυτή τίθεται εναρμόνια φθορά και στον Γα και στον άνω Βου εκτός από τον Ζω.

Η συνήθης έκταση των μελών του Γ΄ ήχου είναι από τον Νη έως τον άνω Πα΄

 Το ήθος του ήχου: το ήθος του τρίτου ήχου είναι διασταλτικό, ανδρικό, πολεμικό, ο Χρύσανθος δε στο μέγα θεωρητικό του σημειώνει ότι :….ο υπό των αρχαίων Φρύγιος, σώζει χαρακτήρα σκληρό, ένθερμο, αλαζονικό, και φρικώδες γι αυτό λέγει ο Αθήναιος, ότι δια του Φρυγίου τρόπου ηχούν οι σάλπιγγες και τα πολεμικά όργανα.

Οι Ιαμβικοί στίχοι της παρακλητικής χαρακτηρίζουν τον Γ΄ήχο ως εξής :

«Ει και τρίτος ει, πλην προς ανδρικούς πόνους σύνεγγυς ει πως του προάρχοντος, Τρίτε.

Άκομψος , απλούς, ανδρικός, πάνυ, Τρίτε, πέφηνας όντως και σε τιμώμεν, Τρίτε.

Πλήθους κατάρχων ισαρίθμου σοι, Τρίτε, πλήθη προσήκεις προσφυώς ηρμοσμένω.»

Δηλαδή:

Αν και είσαι τρίτος κατά την τάξη, εν τούτοι Τρίτε ευρίσκεσαι κάπως πλησίον προς τον Πρώτο, για να εκφράζεις τα ανδρικά κατορθώματα. Δεν έχεις κομψότητα, Τρίτε, αλλά είσαι πράγματι απλός στο μέλος και πολύ ανδροπρεπείς, και γι αυτό σε εκτιμούμε. Από σε Τρίτε αρχίζει πλήθος μελών σε τόσα είδη όσα δείχνει ο αριθμό σου (… εννοεί τα τρία είδη του μέλους εκ του Γα: Τρίτος, Βαρύς , και Πλ δ΄εκ τουΓα…) αρμόζεις δε σε πλήθος στρατού πρεπόντως οργανομένου.         

Ακολουθοὐν βασικά μελη του τρίτου ήχου απο το Αναστασιματάριο του Ιωάννου σε παραλλαγή και μέλος απο τον πατέρα Πανάρετο ....φυσικά: